مقدمه
رنگ ضد حریق اسکلت فلزی یکی از مهمترین پوششهای حفاظتی ساختمانها در برابر آتشسوزی است. این نوع رنگها نه تنها مانع گسترش شعله و افزایش دمای فولاد میشوند، بلکه زمان لازم برای واکنش نیروهای امدادی را فراهم میکنند. در سالهای اخیر با توجه به سختگیری مبحث سوم مقررات ملی ساختمان، دانستن قیمت رنگ ضد حریق اسکلت فلزی و عوامل مؤثر بر آن به دغدغهای جدی برای پیمانکاران و مهندسان تبدیل شده است. اجرای صحیح این پوششها مستقیماً بر ایمنی و طول عمر سازه در شرایط بحرانی آتشسوزی تأثیر میگذارد.

رنگ ضد حریق چیست و چگونه عمل میکند؟
رنگ ضد حریق (Fire Resistant Paint) یا همان پوشش منبسط شونده (Intumescent Coating) جزو مصالح تخصصی حوزه حفاظت سازهای است. این رنگها در برابر حرارتهای بالای ۲۰۰ تا ۵۰۰ درجه سلسیوس واکنش نشان میدهند و با ایجاد لایهای فومی و منبسط، انتقال حرارت به فولاد را به حداقل میرسانند.

مکانیسم عمل پوششهای منبسطشونده
عملکرد اصلی این رنگها بر پایه یک واکنش شیمیایی سریع در برابر حرارت استوار است. این واکنش در سه مرحله کلی صورت میگیرد:
- تجزیه مواد شیمیایی: با افزایش دما، مواد اسیدی موجود در رنگ تجزیه شده و گازهای غیرقابل اشتعال (مانند دیاکسید کربن) آزاد میشوند.
- ایجاد عایق فومی (Carbonaceous Char): این گازها باعث تورم و متورم شدن پلیمرهای موجود در رنگ میشوند و یک لایه کربنی متخلخل و سبک ایجاد میکنند که ضخامت آن میتواند تا ۵۰ برابر ضخامت اولیه رنگ خشک باشد.
- عایقبندی حرارتی: این لایه فومی شده به عنوان یک عایق قوی عمل کرده و انتقال حرارت از شعله به سطح فولاد را به شدت کند میکند.
به طور کلی هرچقدر ضخامت و کیفیت رنگ بالاتر باشد، زمان مقاومت در برابر آتش (بر حسب دقیقه) افزایش مییابد. این زمان مقاومت توسط محاسبات مهندسی و بر اساس “فاکتور مقطع” سازه تعیین میشود.
اهمیت استفاده از رنگ ضد حریق در اسکلت فلزی

فولاد، مادهای با استحکام بالا، در معرض حرارت شدید آتشسوزی دچار افت شدید خواص مکانیکی میشود. حرارت بالای ۵۵۰ درجه سلسیوس میتواند مقاومت تسلیم فولاد را تا نصف کاهش دهد، که منجر به کمانش، تغییر شکل پلاستیک و در نهایت فروریزش سازه خواهد شد.
مزایای کاربرد صحیح این رنگها شامل:
- افزایش زمان پایداری سازه: فراهم کردن زمان حیاتی (مثلاً ۹۰ یا ۱۲۰ دقیقه) برای تخلیه ایمن و ورود تیمهای اطفاء حریق.
- جلوگیری از فروریزش سازه: حفظ ظرفیت باربری سازه در برابر نیروهای وارده در طول آتشسوزی.
- رعایت الزامات قانونی: انطباق با مبحث سوم مقررات ملی ساختمان ایران و استانداردهای بینالمللی.
- حفاظت از فولاد: جلوگیری از اکسیداسیون سریع فولاد در دماهای بالا.
- زیباییشناسی و یکپارچگی معماری: بر خلاف پنلهای گچی، این رنگها کمترین تأثیر را بر ظاهر سازه میگذارند.
عوامل مؤثر بر قیمت رنگ ضد حریق اسکلت فلزی
قیمت رنگ ضد حریق اسکلت فلزی یک رقم ثابت نیست و تحت تأثیر چندین پارامتر فنی و اقتصادی قرار دارد.
۱. نوع پوشش ضد حریق
انتخاب نوع سیستم پوششی، بزرگترین عامل تعیینکننده قیمت است:
- رنگ پایه آکریلیک یا اپوکسی (غیر منبسط شونده): اینها اغلب صرفاً دارای خاصیت تأخیری در شعلهوری هستند و مقاومت حرارتی بالا (بیش از ۶۰ دقیقه) را برای فولاد فراهم نمیکنند. قیمت پایینتری دارند.
- پوشش منبسطشونده (Intumescent Coating): پرکاربردترین نوع برای سازههای فولادی که بر اساس استانداردها طراحی میشوند. این سیستمها شامل پرایمر، لایه اصلی منبسط شونده و تاپکوت هستند و بالاترین قیمت را دارند.
- پوششهای غیرآلی یا سیمانی: معمولاً برای محیطهای بسیار خشن صنعتی یا در مکانهایی که زیبایی ظاهری اولویت نیست، استفاده میشوند.
۲. ضخامت و میزان پوشش مورد نیاز (DFT)
میزان رنگ مصرفی مستقیماً به ضخامت فیلم خشک (Dry Film Thickness – DFT) مورد نیاز بستگی دارد. این ضخامت از طریق فرمولهای مهندسی مشخص میشود.
فرمول کلی محاسبه نیاز به ضخامت بر اساس فاکتور مقطع (A/V) است:
[ \text{DFT} = f(\text{A/V}, \text{مقاومت مورد نیاز}) ] که در آن (A/V) نسبت سطح مقطع فولاد در معرض حریق به حجم آن مقطع است. تیرها و ستونهای نازکتر (A/V بالاتر) به ضخامت رنگ بیشتری نیاز دارند و در نتیجه هزینه بالاتری دارند.
۳. شرایط سطح و آمادهسازی زیرکار
اجرای رنگ ضد حریق تنها با اعمال رنگ میسر نیست؛ آمادهسازی سطح حیاتی است:
- زنگزدایی: حذف کامل زنگزدگی و خوردگی (معمولاً تا درجه SA 2.5 با سندبلاست).
- چربیزدایی: حذف هرگونه روغن یا مواد نفتی.
- اعمال پرایمر: پرایمرهای ضد خوردگی باید با سازگاری کامل با رنگ ضد حریق انتخاب شوند.
هزینه سندبلاست و اجرای پرایمر میتواند تا ۳۰٪ به هزینههای کلی پروژه اضافه کند.
۴. متراژ کل پروژه و حجم خرید
همانند اکثر مواد اولیه ساختمانی، خرید حجم بالا (مثلاً برای پروژههای چند هزار متری) معمولاً شامل تخفیفهای حجمی از توزیعکنندگان و تولیدکنندگان میشود که قیمت رنگ ضد حریق اسکلت فلزی را به ازای متر مربع کاهش میدهد.
۵. برند تولیدکننده و گواهینامهها
برندهای بینالمللی مانند Jotun (Jotashield), Nullifire, Sherwin Williams که دارای گواهینامههای معتبر جهانی مانند UL (Underwriters Laboratories) یا BS 476 هستند، به دلیل کیفیت مواد اولیه و تضمین عملکرد، قیمت بالاتری نسبت به تولیدکنندگان داخلی دارند.
۶. هزینه اجرا و نیروی متخصص
اجرای این رنگها نیازمند تجهیزات پاشش پیشرفته (مانند ایرلسهای قدرتمند با توان بالا) و اپراتورهای آموزشدیده است که بتوانند ضخامت یکنواخت را حفظ کنند. دستمزد اجرای تخصصی بالاتر از رنگآمیزی معمولی است.
بازه تقریبی قیمت رنگ ضد حریق اسکلت فلزی در ایران (سال ۱۴۰۴)
با توجه به نوسانات نرخ ارز برای واردات مواد اولیه (رزینها و افزودنیهای فسفاتی) و قیمتگذاریهای متفاوت کارخانجات، بازه قیمتی بسیار گسترده است.
نوع پوشش و ضخامتمحدوده قیمت (تومان بر متر مربع)توضیحاتآمادهسازی سطح (سندبلاست SA 2.5)۱۰۰,۰۰۰ تا ۲۰۰,۰۰۰هزینه اجرایی و مواد سایندهپرایمر ضد خوردگی (متوسط)۵۰,۰۰۰ تا ۱۰۰,۰۰۰بسته به نوع اپوکسی یا آلکیدیرنگ ضد حریق پایه آب (مقاومت کوتاه مدت)۲۵۰,۰۰۰ تا ۴۰۰,۰۰۰مناسب برای محیطهای کنترلشدهرنگ اپوکسی/پلییورتان دو جزئی (مقاوم)۵۰۰,۰۰۰ تا ۸۰۰,۰۰۰مقاومت متوسط تا خوب در محیطهای داخلیپوشش منبسطشونده تخصصی (Intumescent)۹۰۰,۰۰۰ تا ۱,۲۰۰,۰۰۰برای دستیابی به مقاومت ۱۲۰ دقیقه و بیشتر
توجه: این قیمتها شامل مواد و اجرای کامل (به صورت برآورد متوسط) است و قیمت نهایی پس از محاسبه دقیق A/V و انتخاب برند متغیر خواهد بود.
مراحل اجرای رنگ ضد حریق روی اسکلت فلزی
کیفیت اجرای رنگ به اندازه کیفیت مواد اولیه اهمیت دارد. نقص در هر مرحله میتواند کل کارایی سیستم را مختل کند.
۱. بازرسی و طراحی مهندسی
- تأیید مشخصات: بررسی نقشههای سازه برای تعیین A/V هر عضو.
- انتخاب سیستم: تعیین نوع رنگ و ضخامت نهایی (DFT) بر اساس گزارشهای تست UL/BS.
- تأمین مواد: سفارش رنگ با گواهینامههای لازم.
۲. آمادهسازی سطح (Preparation)
سطح فولاد باید فاقد هرگونه آلودگی باشد. استاندارد رایج برای سازههای جدید، سندبلاست تا درجه SA 2.5 است. این فرآیند باید توسط کارشناس تأیید شود.
۳. اعمال پرایمر ضد خوردگی
پرایمر باید با پوشش اصلی سازگار باشد و مقاومت لازم در برابر رطوبت محیط را فراهم کند. ضخامت پرایمر نیز باید مطابق دستورالعمل تولیدکننده اعمال گردد.
۴. اجرای رنگ منبسط شونده (Intumescent Application)
این مرحله نیاز به دقت بالا دارد:
- دمای محیط: اجرا معمولاً باید در دمای ۱۰ تا ۳۵ درجه سانتیگراد و رطوبت کمتر از ۸۵٪ انجام شود.
- روش اجرا: استفاده از پمپ ایرلس (Airless Spray) برای دستیابی به ضخامت یکنواخت بسیار ضروری است.
- لایهبندی: اعمال پوشش در چند لایه نازک (به جای یک لایه ضخیم) برای جلوگیری از شره کردن و ترکخوردگی، و اطمینان از خشک شدن کامل هر لایه پیش از اعمال لایه بعدی.
۵. کنترل ضخامت خشک (DFT Measurement)
پس از خشک شدن کامل، ضخامت فیلم خشک باید با دستگاههای مغناطیسی (Elcometer) کنترل شود. انحراف منفی از DFT محاسباتی غیرقابل قبول است.
۶. اعمال تاپکوت (Top Coat)
در فضاهای باز یا محیطهایی که در معرض رطوبت، اشعه UV یا ضربه فیزیکی قرار دارند، اجرای یک لایه محافظ نهایی (معمولاً پلییورتان یا اپوکسی) ضروری است تا عمر مفید رنگ ضد حریق افزایش یابد.
مزایای رنگ ضد حریق اسکلت فلزی در مقایسه با سایر روشها
سیستمهای محافظتی در برابر حریق برای فولاد شامل پوششهای سنگی، پنلهای سیمانی، پشم سنگ و رنگهای ضد حریق هستند.
ویژگیرنگ ضد حریق (Intumescent)پوشش سیمانی/گچیپنلهای ضد حریق (Gypsum Board)وزن سازهایبسیار سبک (افزایش بار مرده ناچیز)سنگین (افزایش بار مرده قابل توجه)متوسط تا سنگیناجرا روی سازه موجودبسیار آسان (قابلیت بازسازی)دشوار یا غیرممکننیازمند تغییرات ساختاریزیبایی و معماریعالی (قابلیت رنگآمیزی)ضعیف (نیاز به نازککاری)متوسط (نیاز به پوشش روی پنل)زمان اجراسریعکند و پرنیاز به نیروی کار زیادمتوسطهزینه اولیهبالاپایینمتوسط
رنگهای ضد حریق به دلیل انعطافپذیری و عدم اضافه کردن بار اضافی به سازه، انتخابی ایدهآل برای بازسازی و پروژههایی با محدودیتهای فضایی هستند.
استانداردها و الزامات ایمنی مرتبط
انطباق با استانداردهای معتبر، تضمینکننده عملکرد واقعی محصول در شرایط آتشسوزی است.
- استاندارد بریتانیایی (BS 476 Part 20-24): این استاندارد که بسیار در ایران رایج است، روشهای تست برای تعیین مقاومت سازههای فلزی را تعریف میکند و معمولاً بر اساس این استاندارد، مقاومت ۶۰، ۹۰ یا ۱۲۰ دقیقه اعلام میشود.
- استاندارد اروپایی (EN 13381): این استاندارد نیز پارامترهای تست حرارتی را مشخص میکند و در بسیاری از کشورهای اروپایی مبنای ارزیابی است.
- مبحث سوم مقررات ملی ساختمان (تعاریف و الزامات): این مبحث، استفاده از سیستمهای مقاومسازی حریق را برای ساختمانهای خاص (بیش از یک ارتفاع مشخص یا کاربریهای حساس) الزامی کرده است.
هرگونه قیمت رنگ ضد حریق اسکلت فلزی که بر اساس محصولات بدون گواهینامه معتبر ارائه شود، ریسک ایمنی پروژه را به شدت افزایش میدهد.
نکات کلیدی در خرید رنگ ضد حریق
پیمانکاران باید هنگام خرید به این نکات توجه کنند تا از هدر رفت هزینهها و کاهش ایمنی جلوگیری نمایند:
- بررسی گواهی تست: درخواست نسخه بهروز گزارش تست (Test Certificate) که در آن ضخامت مورد نیاز و زمان مقاومت بهطور دقیق ذکر شده باشد.
- سازگاری سیستم: اطمینان از سازگاری پرایمر، رنگ اصلی و تاپکوت از یک سیستم واحد.
- شرایط نگهداری: بررسی تاریخ تولید و شرایط نگهداری محصول در انبار فروشنده (رنگهای منبسطشونده به رطوبت و دمای بالا حساساند).
- محاسبات مهندسی: هرگز بدون گزارش مهندسی محاسبات A/V و ضخامت مورد نیاز اقدام به خرید نکنید.
اشتباهات رایج در پروژههای رنگ ضد حریق
نادیده گرفتن جزئیات اجرایی رایجترین علت شکست عملکردی این سیستمها است:
- استفاده از رنگهای معمولی با ضخامت بالا: رنگهای معمولی فقط کندکننده شعله هستند و قابلیت ایجاد لایه عایق فومی را ندارند.
- اجرای در دمای نامناسب: اجرای رنگ در دمای بسیار پایین (زیر ۵ درجه سانتیگراد) مانع از پلیمریزاسیون صحیح و رسیدن به ضخامت لازم میشود.
- اجرای یک لایه ضخیم: ایجاد ترکهای عمقی هنگام خشک شدن که سبب نفوذ شعله و کاهش شدید مقاومت خواهد شد.
- عدم نظارت: عدم نظارت مستمر توسط ناظر فنی در مراحل آمادهسازی و اعمال رنگ.
چرا انتخاب مجری معتبر اهمیت دارد؟
نظارت بر قیمت رنگ ضد حریق اسکلت فلزی نباید تنها معطوف به قیمت خرید مواد باشد، بلکه هزینه اجرای صحیح توسط تیم متخصص ارزش سرمایهگذاری بیشتری دارد.
شرکتهای متخصص مانند اکسون عایق با استفاده از تجهیزات کالیبره و پرسنل دارای آموزشهای تخصصی (نظیر NACE یا FROSIO در صورت لزوم)، تضمین میکنند که ضخامت نهایی محاسبه شده دقیقاً روی سازه پیادهسازی شود.
خدمات این مجموعه شامل:
- ارائه مشاوره فنی بر اساس استاندارد ملی و بینالمللی.
- اجرای رنگهای منبسطشونده برندهای تراز اول اروپایی و ایرانی.
- تأیید نهایی کار توسط کارشناسان شرکت با ارائه سرتیفیکیت اجرایی.
خدمات اکسون عایق در اجرای رنگ ضد حریق اسکلت فلزی
وبسایت رسمی exxonayegh.com مرجع تخصصی خدمات عایقکاری و حفاظت حرارتی میباشد. این مجموعه با تمرکز بر اجرای دقیق و استاندارد، خدمات جامعی ارائه میدهد:
- طراحی و محاسبات: استفاده از نرمافزارهای تخصصی برای محاسبه دقیق DFT مورد نیاز برای هر مقطع فولادی.
- تأمین مواد اولیه: واردات و عرضه رنگهای ضد حریق منبسطشونده دارای تأییدیههای بینالمللی UL، FM و CE.
- اجرای تخصصی: استفاده از سیستمهای پاشش ایرلس با تنظیم فشار دقیق برای جلوگیری از هدر رفت و تضمین یکنواختی پوشش.
- پوششدهی زیرساختها: علاوه بر اسکلت فلزی، پوششدهی مخازن، لولهکشیهای صنعتی و تأسیسات نفت و گاز.
آینده رنگهای ضد حریق در صنعت ساختمان ایران
با پیشرفت شهرسازی و لزوم دستیابی به ساختمانهای هوشمند و ایمن، انتظار میرود استفاده از رنگهای نسل جدید افزایش یابد. فناوریهای جدیدتر بر پایه نانوذرات، وعده افزایش پایداری طولانیمدت در برابر عوامل محیطی و کاهش ضخامت مورد نیاز (در نتیجه کاهش قیمت نهایی) را میدهند. همچنین، استفاده از رنگهای بر پایه آب، سازگاری بیشتری با محیط زیست در طول فرآیند اجرا فراهم خواهد کرد.
حلیل آینده بازار رنگ ضد حریق در ایران و مسیر توسعه پایدار
با افزایش الزامات ایمنی در ساختوسازهای شهری و صنعتی، بازار رنگ ضد حریق اسکلت فلزی در ایران وارد مرحلهای از رشد سریع و تخصصی شده است. این رشد نهتنها ناشی از تغییر در قوانین و آییننامههای ساختمانی است، بلکه حاصل افزایش درک عمومی از ضرورت حفاظت سازهها در برابر آتشسوزیهای ناگهانی نیز میباشد. در این بخش به مهمترین روندها و عوامل تعیینکننده آینده بازار ایران پرداخته میشود.
۱. رشد پروژههای بلندمرتبه و صنعتی
در دهه اخیر، سهم سازههای فلزی در پروژههای ساختمانی و صنعتی ایران به طور چشمگیری افزایش یافته است. برجهای تجاری، سولههای صنعتی، پالایشگاهها و مراکز داده همگی از اسکلتهای فلزی بهره میبرند که در برابر حرارت باید مقاومسازی شوند. در چنین شرایطی، قیمت رنگ ضد حریق اسکلت فلزی تنها یک عدد نیست، بلکه تابعی از مقیاس پروژه، ضخامت مورد نیاز و استانداردهای بینالمللی مورد استفاده است.
۲. تأثیر استانداردها و مقررات ملی
با انتشار ویرایشهای جدید مبحث سوم مقررات ملی ساختمان (حفاظت ساختمانها در برابر حریق)، استفاده از رنگ ضد حریق برای اسکلتهای فلزی در پروژههای عمومی و خصوصی الزامیتر شده است. سازمان نظام مهندسی و شرکتهای بازرسی فنی نیز نقش نظارتی پررنگتری گرفتهاند. همین نظارت دقیقتر باعث شده قیمتها شفافتر و رقابت بهسوی کیفیت واقعی سوق پیدا کند.
۳. نقش فناوری و دیجیتالیسازی در کنترل هزینهها
هوش مصنوعی و نرمافزارهای طراحی سهبعدی مانند Tekla Structure یا Revit اکنون امکان شبیهسازی گسترش حرارت و محاسبه دقیق بار حرارتی را فراهم کردهاند. بدین ترتیب ضخامت لایه رنگ بهینهتر انتخاب میشود، در نتیجه مصرف مواد و قیمت نهایی رنگ ضد حریق اسکلت فلزی کاهش مییابد. شرکتهایی که از این فناوریها بهره میگیرند، معمولاً گزارشهای مستند و دقیق برای تأیید مراجع فنی ارائه میکنند، که باعث افزایش اعتماد کارفرما نیز میشود.
۴. چالش تأمین مواد اولیه و نوسانات ارزی
بخش عمدهای از رزینها و افزودنیهای مقاوم در برابر حرارت از کشورهای اروپایی و آسیای شرقی وارد میشوند. در نتیجه نوسانات نرخ ارز تأثیر مستقیم بر قیمت نهایی دارد. در چنین شرایطی، تولیدکنندگان داخلی باید با اتکا به تحقیق و توسعه، راهکارهای بومیسازی فناوری را جدی بگیرند. تولید مواد اولیه مقاوم در برابر حرارت با پایه اپوکسی ایرانی میتواند گام بلندی در کاهش وابستگی و ثبات بازار بهشمار رود.
۵. ترند جهانی به سمت محصولات سبز و کمبو
در جهان امروز موضوع سلامت محیط زیست در انتخاب رنگها اهمیت ویژهای پیدا کرده است. رنگهای ضد حریق کمبو و فاقد ترکیبات آلی فرار (VOC-Free) مطلوبیت بیشتری دارند. کشورهایی مانند آلمان و ژاپن تولید رنگهای ضد حریق مبتنی بر فناوری “اکریلیک-سیلیکون هیبرید” را آغاز کردهاند که سمّیت پایین و امکان بازیافت دارند. شرکتهای ایرانی نیز باید به این مسیر ورود کنند تا در پروژههای بینالمللی قابل رقابت باشند.
۶. سرمایهگذاری در آموزش و گواهیهای تخصصی
آینده بازار رنگ ضد حریق ایران به میزان بالندگی نیروی انسانی وابستگی مستقیم دارد. هرچقدر پیمانکاران و رنگکاران آموزشدیدهتر و آشنا به استانداردهایی مانند UL1709 و NFPA 251 باشند، کیفیت اجرا بالاتر میرود و امکان حضور برندهای ایرانی در بازارهای منطقهای فراهم میگردد. آموزش رسمی و ایجاد آکادمیهای تخصصی ضد حریق، یکی از نیازهای مبرم صنعت در افق ۱۴۰۵ تا ۱۴۱۰ است.
۷. جمعبندی تحلیلی بازار
بازار رنگ ضد حریق اسکلت فلزی در ایران در حال عبور از مرحله سنتی به فاز علمی و فناورانه است. روندهای جهانی نشان میدهد که آینده این صنعت به سمت محصولات سبکتر، مقاومتر و سازگار با محیط زیست خواهد بود. با تنظیم استراتژی صحیح، آموزش مستمر پیمانکاران و ارتقای استاندارد ملی، ایران میتواند در منطقه خاورمیانه به یکی از قطبهای تولید و صادرات رنگ ضد حریق تبدیل شود.
جمعبندی
دانستن قیمت رنگ ضد حریق اسکلت فلزی باید همواره در راستای درک فنی و الزامات اجرایی آن صورت پذیرد. هزینه این پوششها یک سرمایهگذاری مستقیم بر روی ایمنی جان انسانها و حفظ سرمایه ساختمانی است. انتخاب صحیح نوع رنگ، توجه به آمادهسازی سطح و استفاده از پیمانکاران مجرب، از مهمترین مراحل تضمین عملکرد مطلوب سیستم محافظت حریقی است. مجموعه اکسون عایق با ارائه دانش فنی و اجرای استاندارد، راهکاری مطمئن برای پروژههای ساختمانی ارائه میدهد.
